Từ năm 2003, bộ tư pháp nước ta đã ban ra quy định giáo dục cải tạo trong tù, yêu cầu các phạm nhân sắp hết hạn tù tập trung tham gia khoá giáo dục cải tạo, thời hạn là ba tháng. Năm sau, đế đô dẫn đầu, cả nước mọc lên không ít trung tâm cải tạo, nội dung cải tạo từ ‘làm thế nào để lên xe lửa’ đến ‘làm sao để đối mặt với sự trào phúng và lạnh lùng của gia đình’, thậm chí cả cách ‘tự gây dựng sự nghiệp’ cũng có. Ba tháng này trên lý thuyết mà nói thoải mái hơn những ngày ở trong tù của các phạm nhân rất nhiều —— phần lớn nhà tù Trung Quốc thi hành hình thức ‘5+1+1’, tức là năm ngày cải tạo lao động, một ngày học lớp giáo dục và một ngày nghỉ ngơi, = trong tù thì là nửa ngày lao động nửa ngày học, lượng công việc và công tác giảm mạnh. Mà tình huống thực sự là —— bởi vì hoàn cảnh thay đổi, cộng với việc tương lai mờ mịt, khiến phạm nhân trong khu giam giữ càng khó quản.
Khi bắt đầu tháng thứ nhất của chương trình cải tạo, phạm nhân phải cởi sạch quần áo để kiểm tra sức khoẻ trước khi vào cửa, đồng thời còn phải thuật lại thông tin cá nhân của mình trước camera, bao gồm cả thành viên gia đình và những phạm vi phạm tội của mình. Trong một tháng này, sẽ có phạm nhân khá nóng nảy, lo lắng, không ngừng thăm dò môi trường mới và điểm mấu chốt của người trông coi, thường xuyên đưa ra nghi vấn và bất mãn đối với các điều lệ mới.
Đến tháng thứ hai, bọn họ sẽ bình tỉnh lại, thái độ như vậy là bởi vì đã thăm dò xong môi trường mới và nội tình của các nhân viên cảnh sát. Vì vậy, các phạm nhân bắt đầu lớn mật không chấp hành kỷ luật, bỏ việc, ẩu đả nhau, mắng nhiếc chửi tục,… Mà trung tâm cải tạo không có biện pháp giảm nhẹ hình phạt, vì vậy chỉ có một chữ ‘phạt’, vừa là nhắc nhở vừa xử lý kỷ luật, nhưng tác dụng không lớn, cho nên trung tâm cải tạo cũng có quyền quyết định tăng thêm án phạt hay giảm nhẹ án phạt, có thể xem là cách duy nhất mang tới hiệu quả. Mà bắt đầu từ lúc này, phạm nhân cũng sẽ mất ngủ, lo lắng, khủng hoảng, nói năng không biết lựa lời.
Lúc đó, khi tiến vào tháng cuối cùng, trung tâm cũng sẽ phụ trách cố vấn và khai thông tâm lý cho tội phạm, dựng lên một ít mô phỏng cuộc sống sau khi ra tù để giúp bọn họ làm quen. Khai thông tâm lý là một chuyện, một chuyện khác là đánh giá tình trạng nguy hiểm và khả năng tái phạm tội của phạm nhân, nội dung trong đó bao gồm việc tất cả những gì phạm nhân đã trải qua, biểu hiện và trạng thái tâm lý khi cải tạo, cấp bậc đánh giá chia làm ba bậc: Cao, trung bình và thấp. Mà Lăng Thần Nam chính là một trong số những bác sĩ cố vấn đang chờ ở ngoài sảnh. Khi anh điền mục thuyết minh và phỏng vấn, cố ý nhấn mạnh trọng điểm ở phần trình bày của mình về mức nghiêm trọng trong loại tâm lý có khuynh hướng bạo lực, đồng thời nhắc tới việc Thẩm Dần Xuyên từng tình nguyện được anh cố vấn, mục đích là để thu nhỏ phạm vi phạm nhân mà mình phụ trách.
Cuối cùng, tên Thẩm Dần Xuyên cũng thành công xuất hiện trong danh sách anh cần cố vấn.
Tuần thứ nhất, Lăng Thần Nam bỏ ra cả ngày trời để làm quen học hỏi về quy trình và quy củ của khu này từ một anh cảnh sát tên là Hùng Lâm, Hùng Lâm đã làm công việc này được ba năm, mỗi tháng hoặc cách hai tháng sẽ tiếp đón một nhóm nhân viên mới khoảng mấy chục người —— trung tâm cải tạo này có thể chứa được hơn hai trăm người. Tuổi tác Hùng Lâm cũng không lớn mấy, vẻ mặt không có gì là mệt mỏi, nhưng cũng không có biểu cảm gì cả.
Hùng Lâm giới thiệu: “Bên này là trung tâm điều tiết tâm lý, bên trong có một vài máy móc đơn giản, mấy cái đó chắc cậu không cần tôi giới thiệu đi, khu này có không ít cảnh sát có bằng và giấy chứng nhận cố vấn tâm lý, bốn người có giấy chứng nhận cấp hai, bốn người còn lại bao gồm cả tôi là cấp ba, mà bác sĩ chuyên môn thì rất ít, trừ phi trong nhóm phạm nhân có người có hành vi bạo lực nghiêm trọng hoặc có tiền sử bệnh tâm thần và áp lực tinh thần quá lớn, lúc đó sẽ chủ động tìm bác sĩ chuyên môn trợ giúp, những phạm nhân khác đều là do chúng tôi hướng dẫn với các cách thức thả lỏng.”
“Nơi này không thể so với bên ngoài, bọn họ không phải người dân bình thường, dù là sắp ra tù, thì cũng vẫn là phạm nhân, không thể dùng thái độ như với người bình thường để đối đãi với họ, tôi hiểu cậu muốn cho bọn họ một sự tôn trọng, nhưng tôi vẫn phải nhấn mạnh thân phận của bọn họ một chút. Cậu xem, đó là video tuyên truyền mà chúng tôi bật mỗi ngày, ‘quên thân phận là một loại nguy hiểm’, phải nói cho bọn họ biết, dù chỉ còn ba, bốn tháng nữa là hết hạn tù thì lúc này đây các anh vẫn còn là phạm nhân.”
Hai người đứng ở ngoài phòng nhìn một chốc, Hùng Lâm nói tiếp: “Tôi đã gặp rất nhiều trường hợp trong mấy năm qua, sau khi phạm nhân tới đây, ý thức mình vẫn còn trong tù rất dễ phai nhạt, bắt đầu được voi đòi tiên, muốn cái này muốn cái nọ, không phục các quy định, ngày hôm nay thăm dò điểm mấu chốt của cậu, ngày mai sẽ đạp một cái cho điểm mấu chốt văng xa một chút.”
Lăng Thần Nam nghe anh ta nói, thỉnh thoảng gật đầu đáp lại vài tiếng, hỏi: “Nghe nói các anh có quyền giảm nhẹ hoặc tăng thêm mức án?”
Hùng Lâm nói: “Trường hợp này khá ít, đã đến mức này rồi, không ai muốn làm dã tràng xe cát cả, mỗi khi nhắc nhở đều có hiệu quả, cực ít việc phạm nhân gây ra lỗi lớn, trên cơ bản chỉ là mấy trò đùa vặt.”
Anh ta lại hỏi: “Bác sĩ Lăng, cậu đã lấy danh sách phạm nhân của mình rồi đi? Bắt đầu từ chiều nay, hai ngày đầu tôi sẽ đi cùng, có điều trong văn phòng cậu đã có camera theo dõi, có thể nhìn thấy cảnh tượng trong phòng, cậu không cần lo lắng.”
Lăng Thần Nam nói: “Có thu âm không? Cái này không phù hợp với quy tắc của việc cố vấn tâm lý.”
Hùng Lâm bày ra vẻ châm biếm không hợp với tuổi mình: “Bác sĩ, phạm nhân là những người bị tước đi một số nhân quyền, không có riêng tư gì ở đây cả, cũng không có tự do.” Anh ta liếc mắt nhìn Lăng Thần Nam một cái, nhếch khóe miệng nói: “Có điều camera theo dõi không thể thu âm, chỉ có hình ảnh.”
Vì vậy, quá trình khám và cố vấn tâm lý cho các phạm nhân của Lăng Thần Nam cứ bắt đầu như thế.
Tuy mấy năm nay hành nghề đã gặp qua rất nhiều trường hợp, nhưng vẫn rất khác so với các đối tượng cố vấn ở đây. Người đầu tiên mà anh đối mặt là một người đàn ông đã qua tuổi sáu mươi, ông ta so với trong tài liệu trông còn già hơn rất nhiều, ở trong tù hơn nửa đời. Năm mười tám tuổi ấy, vì trộm vặt mà phải vào cục cảnh sát, làm quen được một người bạn cùng phòng sắp ra tù, vào giây phút chuyển ngoặt lại xảy ra chuyện, kết quả là mấy tháng sau ông vì cùng bạn tù ‘thực thi việc lớn’ mà gây ra án mạng, bạn tù bị tử hình vào mùa xuân năm thứ hai, còn ông thì bị án chung thân.
May mà sau mấy chục năm qua đi, ông có biểu hiện cực kỳ tốt, được giảm nhẹ án phạt. Bây giờ ông đã đi tới những chương cuối cùng, mà cuộc đời thì lại chưa sống được bao nhiêu.
Sau khi cố vấn xong, Lăng Thần Nam ngồi tại chỗ cảm khái không thôi, Hùng Lâm nói: “Kỳ thực năm ngoái ông ta đã có thể ra tù, cố vấn cũng đã làm hai lần, thế nhưng bây giờ đối với ông ta mà nói, thế giới ngoài kia thật đáng sợ, ông ta đã nhiều lần cố ý làm trái quy tắc để bị giam thêm, thế nên mới kéo dài đến tận bây giờ.”
Lăng Thần Nam hiểu ra mà gật gật đầu, Hùng Lâm nói: “Kỳ thực biểu hiện của ông ta rất tốt, không oán không giận, cũng không thích nói chuyện, chúng tôi đều muốn giúp ông ta, lần này cậu cần giúp ông ta hiểu ra, giúp ông ra ngoài, cũng coi như làm được một việc tốt.”
Dứt lời liền vỗ vỗ vai Lăng Thần Nam, sau đó ra ngoài hút thuốc lá.
Lăng Thần Nam tiếp đón phạm nhân thứ hai, người này vì cố ý hại người mà phải vào tù, quanh năm anh ta công tác ở bên ngoài, vợ ở nhà ngoại tình, có một lần bị anh ta bắt quả tang, anh ta đánh cho cô vợ trọng thương, chịu ba năm tù. Nửa năm đầu trong tù, ngày nào anh ta cũng ôm kế hoạch sau khi ra tù sẽ giết chết cô vợ và gã đàn ông đã cắm sừng mình, khi cô vợ đến thăm nuôi anh ta cũng từ chối không gặp mặt. Sau đó, dần dần anh ta không còn nghĩ đến chuyện này, Lăng Thần Nam cần phải đánh giá xem anh ta có thật sự không còn ôm tâm tư trả thù sau khi ra tù hay không.
“Bác sĩ, con gái tôi đã lên lớp mười hai.” Anh ta nói: “Tôi muốn ra ngoài, kiếm tiền, con gái tôi phải được học trường đại học tốt, nó không thể thua kém người khác.”
Lăng Thần Nam gật gật đầu, nói: “Anh đã có kế hoạch gì? Muốn tìm một công việc hay là gầy dựng sự nghiệp?”
Anh ta nói: “Một người bạn của tôi có một công ty xe, tôi có thể chạy vận tải giúp hắn, thuận tiện cùng nhau buôn bán lẻ.”
Lăng Thần Nam hỏi: “Buôn bán lẻ à… tiền bạc thì sao, anh có khoản nào để dành không? Hay là do người bạn của anh bỏ vốn?”
Anh ta lại im thin thít.
Sau khi nói chuyện với anh ta xong, Hùng Lâm đứng bên cạnh yên lặng quan sát nãy giờ lên tiếng: “Bác sĩ, ngày mai tôi cảm thấy không cần phải đi cùng cậu nữa.”
Lăng Thần Nam cười với anh ta: “Lúc nãy anh không yên lòng sao?”
Hùng Lâm lắc đầu: “Cũng không phải, các bác sĩ bên ngoài đôi lúc quá mức… Nói như thế nào nhỉ, xem tội phạm như người bình thượng, ngược lại sẽ hại bọn họ, cậu không giống, tôi nhìn ra được, lời bọn họ nói cậu chỉ tin một nửa, giữ lại cho mình một chút.”
Lăng Thần Nam nghĩ nghĩ: “Cũng không phải, bởi vì bọn họ vốn đâu phải là bệnh nhân tâm thần, suy nghĩ của bọn họ vẫn như người bình thường.”
Hùng Lâm nhướn mày: “Ồ? Vậy bệnh nhân tâm thần thật sự thì sao?”
Tâm tư của Lăng Thần Nam bay xa đi đâu đó, nửa ngày sau mới đáp: “Những người như vậy sẽ để lại dấu vết.”
Anh lật qua lật lại danh sách trên tay, Thẩm Dần Xuyên được xếp vào sáng sớm ngày thứ sáu, anh không cần phải đợi quá lâu.