Đã mấy ngày nay Vinixius qua đêm không về nhà. Ông Petronius nghĩ rằng có thể chàng lại đang vạch một kế hoạch mới để giải thoát Ligia khỏi nhà ngục Exquilin, nhưng ông không muốn hỏi chàng điều gì để khỏi mang chuyện chẳng hay đến cho kế hoạch của chàng. Dưới một khía cạnh nào đấy, con người hoài nghi quý phái này cũng đã trở nên mê tín, hay nói đúng hơn, kể từ khi ông không thành công trong việc cứu cô gái ra khỏi ngục Mamertyn ngầm dưới đất, ông không còn tin vào ngôi sao chiếu mạng của mình nữa.
Giờ đây ông cũng không tin những công cuộc của Vinixius sẽ đem lại kết quả tốt đẹp. Nhà ngục Exquilin mà người ta lập ra nhanh chóng từ tầng hầm của những ngôi nhà đã bị phá sập để ngăn lửa, không đến nỗi kinh khủng như ngục Tulianum gần đồi Kapiton, ngược lại được canh phòng trăm lần cẩn mật hơn. Ông Petronius hiểu rất rõ rằng người ta chuyển Ligia đến đấy cốt để nàng thoát chết vì bệnh mà sẽ không tránh được phải ra nhà hát, ông dễ dàng hiểu chính vì thế người ta sẽ phải canh giữ nàng như con ngươi trong mắt(1).
"Rõ ràng - ông tự nhủ - Hoàng đế cùng Tygelinux định dùng nàng cho một buổi diễn đặc biệt nào đó, kinh khủng hơn tất cả các buổi, và Vinixius sẽ mất mạng trước khi cứu được nàng ra".
Thực ra Vinixius cũng đã mất hi vọng cứu được nàng. Giờ đây chỉ mỗi mình Chúa Crixtux có thể làm nổi điều đó. Chàng hộ dân quan trẻ tuổi chỉ muốn tìm cách vào thăm nàng trong nhà ngục mà thôi.
Từ một lúc nào đấy chàng cứ vẩn vơ mãi với cái ý nghĩ là Nazarius vào được nhà ngục Mamertyn làm người chuyên chở xác chết thuê, chàng quyết định sẽ thử theo hướng này.
Bị mua chuộc bởi một số tiền rất lớn, viên quản các Hố Thối rốt cuộc cũng nhận chàng vào danh sách các thuộc hạ mà đêm đêm hắn phái vào các nhà ngục chuyên chở xác chết. Nỗi nguy hiểm của việc Vinixius bị nhận mặt thực ra rất nhỏ. Chàng được che chở bởi đêm tối, bộ quần áo nô lệ và điều kiện chiếu sáng rất kém trong nhà ngục. Vả chăng kẻ nào rỗi hơi nghĩ tới chuyện một vị quý tộc, cháu con của các vị chấp chính quan tối cao lại có thể xuất hiện trong đám phu mộ, chịu hít thở hơi hôi hám của các nhà ngục và các Hố Thối, chịu nhận một việc làm mà thường khi chỉ có kiếp nô lệ và cảnh bần hàn cùng cực mới đẩy người ta vào.
Còn chàng, khi buổi tối mong ngóng đã tới, chàng sung sướng che ngang háng và bịt đầu bằng một mảnh dẻ hôi hám có tẩm dầu thông, rồi với trái tim đập dập dồn, chàng đi cùng một toán người đến Exquilin.
Bọn lính cấm vệ canh gác không hề cản trở, vì tất cả mọi người đều có một loại thẻ thích hợp được viên xenturion xem xét trong ánh đèn. Lát sau, những cánh cửa sắt khổng lồ mở ra trước họ, và họ bước vào.
Vinixius trông thấy trước mặt một tầng hầm rộng có trần, từ đó thông sang một loạt hầm khác. Những chiếc đèn cầy le lói soi bên trong đầy nghẹt những người là người. Một số người nằm sát tường, chìm đắm trong giấc ngủ hoặc cũng có thể đã chết rồi. Những người khác vây quanh một chiếc thùng to đựng nước đặt ở chính giữa, họ uống như những người đang bị cơn sốt hành hạ; những kẻ nữa ngồi ngay trên mặt đất, cùi chỏ chống gồi, đầu đỡ trong hai lòng bàn tay; đây đó lũ trẻ con đang ngủ, nép vào người mẹ. Chung quanh nghe toàn những tiếng rên rỉ và tiếng thở rất to của những người ốm, lúc thì tiếng khóc, tiếng thì thầm cầu nguyện, lúc thì những bài ca được ngân nga khe khẽ, lúc lại tiếng nguyền rủa của bọn cai ngục. Trong hầm nồng nặc mùi xác chết và đám đông. Trong các hõm sâu tối tăm lúc nhúc những hình người đen sẫm, khi đến gần, trong ánh đèn nhập nhoạng mới thấy những khuôn mặt nhợt nhạt, kinh khủng, gầy vêu vao và đói khát, với những đôi mắt đã tắt ngấm hoặc đang hừng hực cơn sốt, những đôi môi tím tái, những dòng mồ hôi ròng ròng trên trán và những mái tóc ướt át dính bết. Trong các góc, những người ốm mê sảng rất to, kẻ khác kêu xin nước, người kia đòi mang đi chết cho rồi. Mà đó còn là nhà ngục ít kinh khủng hơn nhà ngục cũ Tulianum. Chân Vinixius như quỵ xuống trước cảnh tượng này, ngực chàng tức thở. Cứ nghĩ rằng chính Ligia cũng đang ở trong cảnh cơ hàn và cùng cực này, tóc trên đầu chàng dựng đứng, ngực chàng nghẹn một tiếng kêu tuyệt vọng. Nhà hát, nanh thú dữ, thập tự- tất thẳy hãy còn tốt hơn những hầm ngầm khủng khiếp đầy hơi người chết này, nơi từ khắp các góc vẳng ra những giọng kêu xin:
- Các người hãy mang chúng tôi đi giết cho rồi!
Vinixius bấu chặt móng tay vào lòng bàn tay, bởi chàng cảm thấy yếu sức hẳn đi và mất tri giác đến nơi. Tất cả những gì chàng đã phải trải qua, cả tình yêu và nỗi đau trong chàng đều biến thành một nỗi khát khao được chết.
Lúc ấy bên chàng vang lên giọng của viên quản các Hố Thối:
- Hôm nay các anh có mấy xác?
- Sẽ chừng một tá, - viên cai ngục đáp, - nhưng tới sáng sẽ còn nhiều hơn, vì cạnh tường đang có mấy đứa hấp hối kia kìa.
Rồi hắn bắt đầu kêu ca những người phụ nữ đã giấu bọn trẻ con bị chết để giữ chúng bên mình thêm chút nữa, chứ không chịu giao cho người ta mang tới Hố Thối. Mãi đến khi xác chết có mùi mới nhận ra, vì thế bầu không khí vốn đã kinh tởm lắm rồi lại càng hôi thối hơn nữa. "Tôi thà chịu kiếp nô lệ ở các ngục khổ hình thôn quê, - hắn nói, - còn hơn canh giữ những con chó hôi thối ngay từ khi đang sống thế này". Viên quản Hố Thối an ủi hắn, bảo rằng công việc của y cũng chẳng nhẹ nhõm gì hơn. Trong lúc đó, Vinixius dần dần định thần lại, quay về với thực tế và chàng bắt đầu nhìn quanh trong hầm, chàng hoài công đưa mắt dõi tìm Ligia và nghĩ rằng rất có thể chàng sẽ không còn được gặp nàng khi nàng còn sống. Có tới mười mấy cái hầm nối với nhau bằng những đường hào mới đào, nhưng phu mộ chỉ vào những hầm nào có xác người chết cần mang ra, nên chàng sợ rằng điều mà chàng đã đạt được bằng ngần ấy công lao, có thể sẽ chẳng được tích sự gì hết.
May thay người chỉ huy của chàng đã kịp thời trợ giúp.
- Xác chết phải mang ra ngoài ngay, - y nói, - vì bệnh dịch lan tràn mạnh nhất qua xác chết. Nếu không, cả các anh lẫn bọn tù đều chết hết.
- Chỉ có mỗi mười mống chúng tôi canh tất cả các hầm, - viên cai ngục đáp lại, - mà chúng tôi cũng phải ngủ chứ.
- Vậy tôi sẽ để lại cho các anh bốn người của tôi, ban đêm họ sẽ đi tới các hầm nhìn xem có đứa nào chết không.
- Nếu anh đảm nhận việc ấy, ngày mai chúng tôi sẽ khao rượu anh. Chỉ cần mang xác chết đi khám nghiệm, vì đã có lệnh đâm cổ người đã chết rồi sau đó mang ngay ra hố.
- Được rồi, nhưng chúng ta sẽ uống ra trò đấy nhé! - viên quản nói.
Sau đó, y cắt ra bốn người, trong đó có Vinixius, những người còn lại bắt tay vào việc đặt các xác chết lên cáng
Vinixius thở một hơi dài. Chàng tin rằng chí ít giờ đây chàng cũng sẽ tìm gặp được Ligia.
Rồi chàng bắt đầu chăm chú xem xét gian hầm đầu tiên. Chàng ngó vào tất cả góc tối, nơi ánh đèn hầu như không rọi tới, chàng xem mặt những hình người nằm ngủ dọc tường dưới tấm che, chàng nhìn những người ốm nặng được người ta lôi ra một góc biệt lập, song chàng chẳng thấy Ligia đâu cả. Trong gian hầm thứ hai và thứ ba, cuộc tìm kiếm của chàng cũng không mang lại chút kết quả nào.
Trong khi đó, đêm đã khuya, người ta đã mang hết xác chết ra ngoài. Bọn cai ngục ngả mình trong những hành lang nối liền các hầm cũng đã ngủ say, trẻ con khóc mãi quá mệt cũng hầu im tiếng, trong các nhà hầm chỉ còn nghe tiếng thở nặng nhọc và đâu đây có tiếng thì thầm cầu nguyện.
Cầm chiếc đèn cầy, Vinixius bước tới căn hầm thứ tư, nhỏ hơn rất nhiều, và giơ cao đèn, chàng bắt đầu nhìn quanh hầm.
Bỗng nhiên chàng run lên, vì hình như chàng thấy bên dưới cái lỗ chấn song sắt trên tường là thân hình khổng lồ của bác Urxux.
Thổi tắt phụt ngay ngọn đèn, chàng tiến lại sát bên bác và hỏi:
- Bác Urxux đấy có phải không?
Người khổng lồ quay đầu lại.
- Ông là ai?
- Bác không nhận ra tôi sao? - chàng trai hỏi.
- Ông tắt mất đèn, làm sao tôi có thể nhận ra ông được?
Song chính lúc ấy Vinixius đã trông thấy Ligia đang nằm trên một chiếc áo khoác cạnh tường, không nói gì thêm, chàng quỳ sụp xuống bên nàng.
Bác Urxux cũng đã nhận ra chàng, thốt lên:
- Ngợi ca Đức Chúa Crixtux! Nhưng xin đừng đánh thức nàng, ngài nhé!
Vinixius cứ quỳ đó ngắm nàng qua hàng lệ. Mặc dù bóng tối, chàng vẫn nhìn thấy gương mặt nàng, khuôn mặt nhợt như màu vải, cùng đôi vai gầy guộc. Thấy cảnh ấy chàng chợt cảm thấy một tình yêu thương giống như nỗi đau xé ruột, xáo động tâm hồn đến tận chốn thẳm sâu, và đồng thời chan chứa tình thương xót, thành kính và ngưỡng mộ, đến nỗi chàng cúi mặt xuống, đưa lên môi mép chiếc áo choàng trên đó mái đầu yêu quý hơn tất cả mọi thứ trên đời của chàng đang nghỉ.
Bác Urxux cứ lặng im nhìn chàng hồi lâu, cuối cùng bác kéo kéo áo chàng:
- Thưa ngài, - bác hỏi, - làm thế nào ngài vào được đây, có phải ngài đến cứu nàng không?
Vinixius ngước lên và một hồi lâu dường như chàng còn phải cố nén nỗi xúc động.
- Bác hãy chỉ cho tôi cách cứu với! - chàng nói.
- Tôi cứ nghĩ rằng ngài sẽ tìm được, thưa ngài. Tôi chỉ nghĩ được có mỗi một cách thôi…
Nói đến đây, bác hướng mắt nhìn vào lỗ cửa có chấn song, rồi như tự trả lời cho chính mình, bác cất tiếng:
- Phải!… Nhưng ngoài kia là bọn lính…
- Cả một bách cấm quân. - Vinixius đáp.
- Nghĩa là… ta không qua nổi!
- Không!
Bác người Ligi đưa tay vuốt trán và hỏi lại:
- Làm sao ngài vào được đây?
- Tôi có thẻ của viên quản Hố Thối…
Đột nhiên chàng ngắt giữa chừng như có một ý nghĩ nào đó chợt loé trong đầu.
- Thề có những khổ hình của Đấng Cứu thế! - chàng nói gấp gáp. - Tôi sẽ ở lại đây, còn nàng sẽ cầm thẻ của tôi, quấn đầu vào mảnh giẻ, phủ đôi vai bằng manh áo khoác, và sẽ thoát ra ngoài. Trong đám phu mộ cũng có vài đứa tiểu đồng, nên bọn lính cấm vệ không thể nhận ra nàng được đâu, và một khi nàng tới được nhà ông Petronius thì nàng sẽ được cứu sống!
Nhưng bác người Ligi gục đầu xuống ngực mà đáp:
- Nàng sẽ không đồng ý thế đâu, vì nàng yêu ngài, hơn nữa nàng lại đang ốm và không thể tự mình đứng vững nữa kia.
Rồi lát sau bác nói thêm:
- Nếu như ngài và ngài Petronius cao quý không cứu nổi nàng thoát khỏi ngục tù thì còn ai cứu nổi nàng kia chứ?
- Chỉ mình Chúa Crixtux!…
Rồi cả hai cùng im lặng. Với trí óc chất phác của mình, bác người Ligi nghĩ thầm: “Người đã có thể cứu sống tất cả mọi người kia chứ, nhưng nếu Người đã không làm điều ấy thì hẳn là đã đến thời thống khổ và chết chóc rồi đây”. Bác sẵn sàng chịu đựng nhưng bác thương tiếc đến tận đáy lòng đứa trẻ kia, người đã lớn lên trên chính đôi tay của bác, người mà bác yêu thương hơn cả cuộc đời mình.
Vinixius lại quỳ bên Ligia. Qua lỗ cửa bịt chấn song, ánh trăng len vào hầm và soi sáng gương mặt nàng rõ hơn ngọn đèn cầy duy nhất đang bập bùng trên cửa ra vào.
Vừa lúc Ligia chợt mở mắt, và đặt đôi bàn tay nóng bỏng của mình lên hai tay Vinixius, nàng thốt lên:
- Em trông thấy chàng… em biết là chàng sẽ tới.
Chàng lao vào tay nàng, đưa tay nàng đặt lên trán rồi lên trái tim, sau đó đỡ nàng ngồi dậy trên tấm trải, đặt nàng tựa vào ngực mình.
- Tôi đã tới, nàng thân yêu. - Chàng thốt ra. - Cầu Chúa Crixtux trông coi và cứu sống nàng, hỡi Ligia yêu quý!…
Chàng không nói được gì hơn, bởi trái tim chàng kêu lên vì nỗi đau đớn và tình yêu thương, nhưng chàng không muốn để lộ cho nàng thấy nỗi đớn đau.
- Em đang ốm, chàng Marek, - Ligia trả lời, - và hoặc trên đấu trường, hoặc ở nơi đây, trong nhà ngục, em phải chết… Nhưng em hằng cầu nguyện để được gặp chàng trước khi chết, và chàng đã đến đây rồi, Đức Chúa Crixtux đã nghe thấu lời em!
Và trong khi chàng chưa thể thốt nổi nên lời mà chỉ ghì chặt nàng vào ngực, nàng nói tiếp:
- Em thường nhìn thấy chàng qua cửa sổ ở Tulianum, em biết là chàng muốn vào lắm. Giờ đây Đấng Cứu thế cho em tỉnh lại một lúc để chúng mình có thể từ biệt nhau. Em sắp đến với Người đây, Marek ạ, nhưng em yêu chàng và sẽ yêu chàng mãi mãi.
Vinixius cố gắng hết sức, bóp nghẹt nỗi đau đớn trong lòng và nói bằng giọng mà chàng đã gắng tạo ra vẻ bình tĩnh:
- Không đâu, nàng yêu dấu! Nàng sẽ không chết! Đức Sứ đồ đã dặn phải tin, Người đã hứa sẽ cầu nguyện cho nàng. Người quen Đức Chúa Crixtux, Chúa yêu mến Người và sẽ không từ chối Người một điều gì hết… Nếu như nàng phải chết, đức Piotr hẳn đã không bảo tôi phải tin, thế mà người lại bảo tôi: “Con hãy tin!”. Không, Ligia ơi! Chúa Crixtux sẽ rủ lòng thương tôi… Chúa không muốn nàng phải chết, Chúa sẽ không cho cái chết đến… Tôi xin thề cùng nàng nhân danh Đấng Cứu thế rằng ông Piotr đang cầu nguyện cho nàng!
Im lặng. Ngọn đèn duy nhất treo trên cửa đã tắt, nhưng ánh trăng lại tràn vào qua cả lỗ cửa. Một đứa trẻ nào nằm trong góc đối diện của hầm chợt khóc thút thít rồi lại nín. Bên ngoài chỉ có tiếng bọn cấm vệ vọng vào, sau khi hết phiên canh chúng lại chơi trò đoán ngón tay ăn tiền ở cạnh tường…
- Ôi Marek! - Ligia đáp - Chính Đức Chúa Crixtux xưa từng kêu cùng Chúa Cha: “Xin hãy cất cho con cốc đắng cay này”, nhưng Người cũng vẫn tự mình chịu hết. Chúa Crixtux đã chịu chết trên thánh giá, giờ đây vì Người, có hàng nghìn người đang chết, vậy tại sao Người lại tiếc một mình em? Em là gì hở chàng Marek? Em từng nghe đức Piotr nói rằng rồi Người cũng sẽ chết một cái chết khổ hình, còn em là gì so với Người kia chứ? Khi bọn lính cấm vệ đến bắt, em sợ chết và nhục hình, nhưng bây giờ em chẳng còn sợ gì nữa cả. Chàng nhìn xem, cái nhà ngục đã khủng khiếp chưa, còn em sẽ được lên trời. Chàng nghĩ mà xem, nơi đây có Hoàng đế, còn nơi kia là Đấng Cứu thế tốt lành và nhân từ. Và không hề có cái chết. Chàng yêu em, xin chàng hãy nghĩ xem em sẽ hạnh phúc biết bao. Ôi, Marek thân yêu, hãy nghĩ rằng chàng sẽ đến đó cùng em!
Đến đây nàng im lặng để hít hơi vào lồng ngực ốm yếu của mình rồi nàng đưa tay chàng lên môi:
- Marek!
- Sao hở nàng thân yêu?
- Chàng đừng khóc em và hãy luôn nhớ rằng chàng sẽ đến đó cùng em. Em sống ngắn, nhưng Chúa đã ban cho em linh hồn chàng. Vậy nên em muốn thưa cùng Chúa Crixtux rằng, mặc dù em đã chết rồi và chàng đã được chứng kiến cái chết của em, chàng phải sống trong nỗi tiếc thương, nhưng chàng sẽ không hành động ngược với ý chí của Người và sẽ kính yêu Người mãi mãi. Còn chàng sẽ kính yêu Người và sẽ kiên nhẫn gánh chịu cái chết của em, phải không?… Bởi khi ấy Người sẽ cho chúng ta gặp nhau, mà em thì yêu chàng và muốn được sống cùng chàng…
Nói đến đây nàng lại hụt hơi và nàng kết thúc với giọng phải cố lắm mới nghe thấy:
- Chàng hãy hứa cùng em thế đi, Marek!
Vinixius ôm chặt nàng bằng đôi tay run rẩy và đáp:
- Tôi xin thề trên mái đầu thiêng liêng của em!…
Và lúc đó, trong ánh sáng buồn bã của vầng trăng, khuôn mặt nàng chợt sáng lên. Nàng đưa tay chàng lên môi một lần nữa và thì thầm:
- Em là vợ chàng!…
Bên ngoài tường, bọn lính cấm vệ đang chơi trò đoán ngón tay và cãi nhau ỏm tỏi, còn họ quên hết ngục tù, quên cả trái đất, và cảm thấy ở nhau linh hồn thiên sứ, họ bắt đầu cất tiếng nguyện cầu.